Cô Tô, hòn đảo ngọc của Quảng Ninh, không chỉ nổi tiếng với vẻ đẹp thiên nhiên hùng vĩ mà còn mang trong mình vị thế chiến lược đặc biệt quan trọng trong bảo vệ chủ quyền biển đảo Đông Bắc của Tổ quốc. Giữa khung cảnh biển trời bao la ấy, chùa Trúc Lâm Cô Tô hiện lên như một đóa sen thanh khiết, một biểu tượng văn hóa tâm linh không thể bỏ qua khi đặt chân đến vùng đất này.
Từ lâu, người dân Cô Tô, với phần lớn là tín đồ Phật giáo, đã ấp ủ khát vọng xây dựng một ngôi chùa trên đảo. Nguyện vọng chính đáng này xuất phát từ nhu cầu sinh hoạt tôn giáo, tín ngưỡng, đồng thời cũng phù hợp với chính sách tự do tín ngưỡng của Nhà nước. Hơn thế nữa, sự hiện diện của một ngôi chùa khang trang thuộc Giáo hội Phật giáo Việt Nam trên đảo Cô Tô còn mang ý nghĩa sâu sắc về mặt văn hóa, khẳng định chủ quyền quốc gia, góp phần giữ vững an ninh chính trị, tôn giáo nơi biên cương hải đảo.
Đáp ứng niềm mong mỏi đó, năm 2015, chính quyền tỉnh Quảng Ninh đã phê duyệt dự án xây dựng chùa tại Cô Tô, giao cho huyện đảo đảm trách giai đoạn giải phóng mặt bằng. Giai đoạn kiến thiết chùa do Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh Quảng Ninh làm chủ đầu tư, dựa trên nguồn vốn xã hội hóa từ sự đóng góp của Phật tử, nhân dân và các nhà hảo tâm trong và ngoài nước. Tổng kinh phí dự án ước tính khoảng 104 tỷ đồng.
Chùa được đặt tên Trúc Lâm Cô Tô, gợi nhớ đến Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử do Phật hoàng Trần Nhân Tông khai sáng, thể hiện sự kế thừa và phát huy truyền thống Phật giáo Việt Nam. Ngôi chùa tọa lạc trên đồi Truyền hình, gần kề di tích lịch sử đền thờ Đại Đội Ký Con, với tổng diện tích rộng hơn 2,5ha, được quy hoạch thành các khu vực chức năng như cổng tam quan, lầu chuông, lầu khánh, chánh điện Tam Bảo, nhà thờ Tổ, nhà Tăng, nhà thờ Mẫu, nhà khách và khu vườn cảnh quan xanh mát. Giai đoạn đầu tiên tập trung xây dựng chánh điện Tam Bảo, trái tim của ngôi chùa.
Chánh điện Tam Bảo được xây dựng dựa lưng vào núi, hướng mặt ra biển, tạo thế phong thủy vững chãi mà vẫn thoáng đãng, an yên. Công trình khởi công ngày 6/2/2016, sử dụng chất liệu gỗ lim quý hiếm, với diện tích mặt sàn 270m vuông. Hơn 150m khối gỗ lim đã được các nghệ nhân chế tác thành những cấu kiện tinh xảo cho ngôi Tam Bảo. Kiến trúc mang đậm phong cách chùa cổ truyền thống Việt Nam, mái cong lợp ngói hài, tường gạch xây đặc không trát, giữ vẻ mộc mạc, nguyên sơ. Các chi tiết chạm khắc gỗ mang đậm dấu ấn nghệ thuật thời Trần, thể hiện bản sắc văn hóa dân tộc. Giai đoạn 1 của công trình có tổng mức đầu tư 12 tỷ đồng.
Ngày 9/11/2019, Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh Quảng Ninh long trọng tổ chức lễ khánh thành chánh điện Tam Bảo và bổ nhiệm Đại đức Thích Khai Từ làm trụ trì, chính thức đưa ngôi chùa vào hoạt động. Không gian nội thất chùa được bài trí trang nghiêm, mang đậm nét truyền thống.
Hệ thống tượng thờ được sắp xếp theo phong cách Bắc Bộ, sử dụng gỗ mít nguyên khối sơn son thếp vàng lộng lẫy. Các lớp tượng được bài trí hài hòa:
- Tầng trên cùng: Ba pho tượng Tam Thế Phật, biểu tượng cho Phật quá khứ, hiện tại và vị lai.
- Tầng thứ hai: Bộ tượng Di Đà Tam Tôn, gồm Đức Phật A Di Đà ở giữa, hai bên là Bồ tát Quan Âm và Bồ tát Đại Thế Chí.
- Tầng thứ ba: Tượng Đức Phật Thích Ca Mâu Ni trung tâm, cùng hai vị đệ tử An Nan và Ca Diếp.
- Tầng thứ tư: Tôn tượng Phật Chuẩn Đề.
- Tầng thứ năm: Tòa Cửu Long với tượng Đức Phật Thích Ca sơ sinh được chín rồng phun nước tắm.
- Hai bên: Tượng Hộ Pháp Khuyến Thiện (bên phải) và Hộ Pháp Trừng Ác (bên trái).
- Ngoài cùng bên phải: Ban thờ Đức Chúa Ông.
- Ngoài cùng bên trái: Ban thờ Đức Thánh Hiền.
- Cạnh đó: Ban thờ Bồ tát Địa Tạng Vương.
Hệ thống hoành phi, câu đối bằng gỗ mít chạm trổ tinh vi, sơn son thếp vàng rực rỡ, mang đậm không khí trang nghiêm. Điều đặc biệt là nội dung trên hoành phi, câu đối đều được thể hiện bằng chữ Quốc ngữ, một nét khác biệt so với nhiều ngôi chùa khác thường sử dụng chữ Hán.
Phía trước chánh điện, đôi rồng đá uy nghi trấn giữ bậc thềm, hoa văn chạm khắc mang phong cách thời Trần. Lầu chuông và lầu khánh sừng sững trước sân chùa. Quả chuông đồng nặng 1 tấn, đường kính miệng 1,3m, cao 2,25m, được đúc bởi nghệ nhân Nam Định, với các dòng chữ Quốc ngữ khắc trên thân chuông. Khánh đồng cũng nặng 350kg, góp phần tạo nên âm thanh ngân vang nơi cửa Phật.
Chùa Trúc Lâm Cô Tô không chỉ là một công trình kiến trúc tôn giáo, mà còn là một điểm đến văn hóa, du lịch hấp dẫn, một biểu tượng tinh thần của người dân Cô Tô và du khách thập phương. Ngôi chùa hứa hẹn sẽ là nơi nuôi dưỡng đời sống tâm linh, góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc trên vùng biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc.
