Cô Tô, hòn đảo ngọc của Quảng Ninh, không chỉ quyến rũ du khách bởi cảnh sắc thiên nhiên hoang sơ mà còn ẩn chứa nguồn lợi kinh tế bất ngờ từ biển cả. Mỗi độ xuân về, khi tiết trời ấm áp dần, ngư dân nơi đây lại nô nức vào mùa săn một sản vật đặc biệt, được mệnh danh là vàng trắng của đảo – sứa biển Cô Tô.
Ít ai ngờ rằng, thứ sinh vật biển từng bị xem là “kẻ phá hoại” lưới cá, nay lại mang đến nguồn thu nhập đáng mơ ước cho người dân đảo ngọc. Trước năm 2010, sứa biển thường bị ngư dân xua đuổi vì gây phiền toái cho hoạt động đánh bắt. Thế nhưng, sự xuất hiện của món nộm sứa thanh mát, độc đáo đã làm thay đổi hoàn toàn “số phận” của loài vật này. Du khách thập phương tìm đến Cô Tô ngày càng nhiều, và món nộm sứa nhanh chóng trở thành món ăn được yêu thích, kéo theo nhu cầu khai thác sứa biển tăng cao.
Dù không quá giàu dinh dưỡng, sứa biển lại chứa đựng những vitamin và khoáng chất đặc biệt, như axit nicitinic, Na, Ca, K, Mg, mang đến những giá trị riêng biệt cho ẩm thực. Với kinh nghiệm nhiều năm gắn bó với nghề vớt sứa, những ngư dân Cô Tô khẳng định đây là một trong những công việc nhẹ nhàng nhất trên biển. Chỉ cần thời tiết chuyển từ lạnh sang ấm, sứa sẽ tự nhiên xuất hiện dày đặc trên mặt nước.
Mùa sứa thường kéo dài từ tháng Giêng đến tháng Tư âm lịch. Sứa nổi thành đàn trên mặt biển, di chuyển chậm chạp nên việc khai thác khá đơn giản. Ngư cụ chỉ cần một chiếc thuyền nhỏ, vài chiếc vợt lưới và đèn pha để làm việc ban đêm. Với một chiếc thuyền công suất vừa phải và nhóm 4 người, mỗi ngày có thể thu hoạch tới 400 con sứa. Biển Cô Tô vào mùa sứa như một “mỏ vàng” lộ thiên, chỉ cần có sức khỏe và sự cần cù, ai cũng có thể kiếm thêm thu nhập.
Ngư dân dùng vợt để vớt sứa, sứa nhỏ thì bắt nguyên con, sứa lớn thì chỉ lấy phần thân, bỏ phần “nón” ít giá trị. Công việc thường bắt đầu từ đêm đến sáng sớm, sau đó sứa được đưa vào bờ để bán cho các cơ sở chế biến. Nghề vớt sứa phụ thuộc nhiều vào con nước và hướng gió. Khi thời tiết thuận lợi, dòng chảy tốt, sản lượng sứa có thể đạt rất cao.
Tuy được xem là nghề “dễ”, vớt sứa vẫn có những vất vả riêng. Sứa ngậm nước biển nên rất nặng, trung bình mỗi con từ 15-20kg, thậm chí có con nặng tới 50-60kg. Ngoài ra, người vớt sứa cũng thường xuyên bị sứa đốt, gây sưng tấy, khó chịu. Nhưng bù lại, thu nhập từ nghề này lại khá hấp dẫn. Mỗi con sứa có giá từ 10.000 đến 40.000 đồng. Có những tàu mỗi đêm vớt được hơn 1.000 con, thu về cả chục triệu đồng. Tính cả vụ, mỗi tàu có thể kiếm được 300-500 triệu đồng, cao hơn nhiều so với đánh bắt cá truyền thống.
Tuy nhiên, sứa biển Cô Tô chỉ thực sự trở thành vàng trắng khi qua bàn tay chế biến của các xưởng. Dọc bờ biển Cô Tô lớn và xã đảo Thanh Lân, các xưởng chế biến sứa mọc lên san sát, hoạt động nhộn nhịp cả ngày đêm. Sứa sau khi thu mua sẽ được phân loại, đưa vào máy quay ly tâm để loại bỏ chất nhờn và tạp chất. Phần chân sứa được đánh giá cao về dinh dưỡng và hương vị nên được giữ lại nhiều hơn. Sau khi quay ly tâm khoảng 10-12 tiếng, sứa được ngâm trong bể nước muối với nồng độ tăng dần, từ 20% đến 25%. Quá trình ngâm kéo dài từ vài ngày đến một tháng, giúp sứa cứng lại, trắng và ráo nước, trở thành sản phẩm hoàn chỉnh.
Sứa thành phẩm được đóng gói và tiêu thụ trong nước, đồng thời xuất khẩu sang thị trường nước ngoài, chủ yếu là Trung Quốc. Giá sứa dao động từ 150.000-200.000 đồng/thùng (bán trong nước) và 300.000-500.000 đồng/thùng (xuất khẩu). Đặc biệt, sứa đỏ có giá trị cao hơn, có thể lên tới cả triệu đồng mỗi thùng.
Sứa biển Cô Tô không chỉ là nguồn thu nhập quan trọng mà còn là nguyên liệu cho nhiều món ăn độc đáo. Nổi tiếng nhất phải kể đến nộm sứa, món ăn kết hợp sứa đã sơ chế với các loại rau xanh, thịt và gia vị. Nộm sứa có nhiều biến tấu tùy theo vùng miền, nhưng thường không thể thiếu rau câu, đu đủ xanh, cà rốt, ngó sen, hoa chuối, cùng các loại thịt, tôm, giò, đậu phộng, vừng rang… Món ăn có vị giòn sần sật, thanh mát và hương vị biển cả đặc trưng, khiến nhiều du khách say mê và tìm mua về làm quà. Từ đó, sứa Cô Tô dần khẳng định vị thế, trở thành đặc sản trứ danh của vùng biển tiền tiêu, góp phần làm phong phú thêm bản sắc văn hóa ẩm thực Việt Nam.
